KAPLICZKI w  PARAFII ŁAPSZE NIŻNE

Zwyczaj stawiania kapliczek, krzyży i figur przydrożnych zaczął rozpowszechniać się w Polsce i  innych krajach dopiero w XVII wieku. Wznoszenie kapliczek było podyktowane postawami religijnymi, jako wyraz dziękczynienia Bogu za otrzymane łaski. Fundacje były indywidualne jak i zbiorowe, ale przede wszystkim były wznoszone w podziękowaniu Bogu za ocalenie od ognia, powodzi, choroby czy też innych nieszczęść. Poprzez fundację kapliczek zapewniano sobie opiekę i pomoc Bożą. Dlatego tak często spotykamy się z kapliczkami, które znajdują się na granicy wsi, skrzyżowaniu dróg czy w miejscach, w których wydarzył się nieszczęśliwy wypadek. Ważną rolę pełniły zwłaszcza kapliczki usytuowane na kresach wsi, wyznaczając granicę chroniącą mieszkańców miejscowości przed wszelkim złem. Do granicznej kapliczki mieszkańcy odprowadzali też wszystkich opuszczających wieś. Żegnano więc odchodzących na wojnę, rekrutów wezwanych do służby wojskowej, czy też wyjeżdżających daleko w świat za chlebem. Kapliczki są formą małej budowli sakralnej. Człowiek religijny pragnie żyć w sacrum, utrzymywać stałą łączność z  Bogiem. Dlatego też kapliczki spełniały w życiu społeczności lokalnej ważną rolę religijną. Wierni gromadzili się przy nich odmawiając nabożeństwa ku czci Matki Bożej, Najświętszego Serca Jezusa. Podczas Dni Krzyżowych czy też świąt związanych z patronem danej kaplicy udawano się do nich w uroczystej procesji. Na terenie Łapsz Niżnych usytuowanych jest kilkanaście kapliczek, fundowanych głównie przez miejscową ludność. Analizując ich rozmieszczenie można stwierdzić, że każda część wsi posiada swoją własną kapliczkę.

Przodkowie  powierzyli opiekę nad Łapszami św. Józefowi i  św. Antoniemu, poświęcając im kapliczki na początku i końcu wsi. W przypadku kapliczek, które mogą pochodzić z XIX wieku, trudno jest określić dokładną datę ich powstania. Podczas prowadzonych rozmów z osobami, które ukończyły osiemdziesiąt lat padały stwierdzenia, że odkla pamiyntajom kaplicka juz stoła. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich z roku 1884 wymienia tylko dwie kapliczki we wsi Łapsze Niżne: św. Rodziny i św. Nepomucena. Znaczna część omawianych kapliczek nie posiada dokumentacji. Przedstawione w opracowaniu informacje pochodzą głównie z  wywiadów przeprowadzonych z mieszkańcami Łapsz Niżnych.

Najstarsza kapliczka, a zarazem pod względem architektonicznym najciekawsza spośród łapszańskich kapliczek znajduje się na cmentarzu grzebalnym. Poświęcona jest ona Świętej Rodzinie. Prawdopodobnie została ufundowana przez właściciela łapszańskiego kasztelu. Wykonana jest w stylu barokowym, wyróżniają ją ryzality tj. wysunięta część budynku, przed którymi na wąskich podmurowaniach znajdują się dwa wielościenne słupki dla latarń o kształcie gwiazd pięcioramiennych i esowo wygięty szczyt. Przed frontową ścianą znajduje się ogrodzenie z niskiego muru, które tworzy rodzaj otwartego przedsionka. Nad drzwiami wejściowymi widnieje malowidło przedstawiające Świętą Rodzinę2. Kaplica jest w typie domkowym, murowana, tynkowana, czworoboczna zaokrąglona apsydą, kiedyś kryta gontem, obecnie natomiast pokryta jest blachą. W środku na mensie ołtarzowej z drewnianym, bogato rzeźbionym antypedium, rozłożone są figurki Świętej Rodziny: Maryi, św. Józefa i Jezusa. Niestety obrazy, które zdobiły wewnętrzne ściany, prawdopodobnie zostały skradzione. Zdjęcie poniżej.

W pobliżu kościoła parafialnego, niedaleko rzeki Łapszanki stoi murowana kapliczka św. Jana Nepomucena. Wezwanie to może sugerować cel i przeznaczenie powstania w tym miejscu kaplicy. Według ikonografii święty Jan Nepomucen chroni przed żywiołem wody, powodziami. Kaplica ta składa się z dużej wnęki, w której umieszczona jest figura św. Jana Nepomucena. Przedstawiony jest jako kapłan, w ręku trzyma krzyż. W górnej części kaplicy znajduje się mała nisza, w której umieszczona jest figurka św. Floriana. Tak więc mamy do czynienia z kolejnym patronem, który chroni wieś od kolejnego żywiołu jakim jest ogień, a jego skutkiem – pożar. Kaplica powstała zapewne w XIX wieku w  sąsiedztwie, gdzie znajdował się dom dla ubogich i chorych. Dach kapliczki zwieńczony jest krzyżem bożogrobców. Kaplica w 1999 r. została odnowiona przez parafian.  

Wjeżdżając od Łapsz Wyżnych po prawej stronie w pobliżu budynku szkoły stoi kapliczka św. Józefa pod Honajem. Usytuowana jest na początku wsi, kiedyś z pewnością znajdowała się wśród pól. Położenie kapliczki w przeszłości miało duże znaczenie, gdyż to tu witano i żegnano wizytujących parafię biskupów, między innymi biskupa Karola Wojtyłę. Kapliczka została zbudowana z miejscowego piaskowca, a pokryto ją białym tynkiem, znajduje się na polu Pawła Karkoszki. Przez wiele lat opiekowała się nią śp. Maria Karkoszka i jej rodzina. Dbano o  jej wygląd, bielono ją wapnem i ozdabiano kwiatami. Kapliczka posiada dwie wnęki różnej wielkości, w których po obydwu stronach umieszczona jest figura św. Józefa – patrona rodziny i cieśli. Mniejsza wnęka od strony północnej, od głównej drogi posiada metalową kratkę, misternie wykonaną być może przez pańskiego kowala, który pracował na potrzeby właściciela dworu. Twórca tej kratki zaznaczył kiedy była ona wykonana, gdyż widnieje na niej rok 1900. Można zatem przyjąć, że jest to rok powstania kaplicy. Być może przodkowie poprzez fundacje kapliczki chcieli upamiętnić w ten sposób zbliżające  nowe stulecie, a zarazem zapewnić sobie bezpieczeństwo i opiekę Bożą w nadchodzącym XX wieku. W Łapszach Niżnych św. Józef był czczony przez wiernych, co potwierdza relacja mieszkanki, że w święto obchodzone w kalendarzu liturgicznym ku czci świętego 19 marca, dzieci z  łapszańskiej szkoły podstawowej szły z uroczystą procesją. Zebrana przy kapliczce dziatwa odmawiała modlitwy i śpiewała religijne pieśni. Tak było jeszcze w latach powojennych.

Kaplica Trzeciego Upadku Pana Jezusa usytuowana jest w Średnich Łapszach. Z dostępnych relacji wynika, że dwukrotnie była przenoszona. Pierwotnie była postawiona na terenie cmentarza, gdzie odbywał się pochówek zmarłych (obecnie teren jest zabudowany). Do roku 1999 znajdowała się poniżej głównej drogi prowadzącej w kierunku Niedzicy. Bliskość drogi i wzmożony ruch samochodowy czynił zniszczenia. To stało się przyczyną przeniesienia jej na wzgórze po przeciwnej stronie. Wówczas podjęto decyzję o  budowie nowej kapliczki. Wykonano ją z czerwonej cegły, do której przeniesiono drewnianą rzeźbę Jezusa Chrystusa, który upada pod ciężarem krzyża podczas Drogi Krzyżowej. Kapliczka pokryta jest blachą, na szczycie znajduje się podwójny krzyż bożogrobców. Nawiązuje on do kilkuwiekowej obecności tego zakonu w Łapszach Niżnych. W czasie Bożego Ciała jeśli odbywa się procesja w górnej części wsi, przy kapliczce jest jeden z czterech ołtarzy.

Kaplica św. Antoniego znajduje się przy ulicy Długiej, u wylotu drogi do Niedzicy. Lokalizacja nie jest przypadkowa, gdyż położona jest na skrzyżowaniu dróg prowadzących do trzech wsi: Łapsze Niżne – przysiółek Łazy, Niedzicy i Kacwina. Dodatkowo kapliczka posiada dwie wnęki, w których umieszczone są figury św. Antoniego, a  po przeciwległej stronie w niszy znajduje się mały posąg Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Z tego wynika, że kaplica posiadając dwie frontowe ściany, służyła podróżnym, którzy przemierzali drogę pieszo. Kapliczka, w  odróżnieniu od innych w tym regionie, zbudowana jest na planie sześciokąta. Wyglądem przypomina małą wieżę, która pokryta jest blaszanym dachem i dodatkowo zwieńczona jest krzyżem bożogrobców na szczycie. Pochodzi ona z pocz. XX w., o  czym świadczy zapis z księgi kasowej zachowanej w archiwum parafialnym. Odnotowano tam taki wydatek: „1903. Pro statys S. Antoni ad columnam extra pagum (ex terracotta) – 53 Cor.”4 Co w tłumaczeniu brzmi: ” 53 korony [przeznaczone] na figurę [rzeźbę] świętego Antoniego [wykonaną] z terakoty [umieszczoną] za wioską na [przy] kolumnie”. Przydrożna kapliczka znajdowała się na terenie posiadłości majętnego gospodarza – Jana Kalaty, który pochodził z Łapsz Wyżnych. Zakupił on w dolnej części wsi około 20 ha pola. Kapliczka ta również została odnowiona w 1999 roku.

Kapliczka Matki Bożej z Lourdes, mało znana i usytuowana z dala od wsi znajduje się pod  Wapiennym w Paśmie Pienin Spiskich. Wybudowana została w okresie międzywojennym przez majętnego mieszkańca Łapsz – Józefa Celuszaka, w sąsiedztwie jego zabudowań gospodarskich. W 1945 roku gospodarz z powodów politycznych musiał opuścić swój dobytek i osiedlił się na terenie Czechosłowacji. Kapliczka zbudowana jest z kamieni wapiennych w kształcie groty, pod którą stoi figura Matki Bożej z Lourdes. Z tego miejsca rozpościera się cudowny widok na Pieniny, Magurę Spiską i Tatry.

Kaplica Pana Jezusa Miłosiernego znajduje się w części wsi zwanej Wigrondem, u zbiegu ulic Nadwodniej i Nowej. Wybudowano ją na placu wiejskim w roku 1988, poświęcenia dokonał ówczesny proboszcz – ks. Józef Kowalski. Budowę kapliczki zainicjowała Pani Marta Sowa z  ul. Nadwodniej. W budowę zaangażowali się wszyscy mieszkańcy Wigrondu, ze szczególnym podkreśleniem wkładu pracy p. Antoniego Horoby. Materiały zakupiono ze składek mieszkańców ul. Nadwodniej, Nowej, i bł. ks. J. Stanka. Fundatorem figurki Jezusa Miłosiernego był Wojciech Boroński, były prezydent Katowic, wypoczywający w Łapszach. Każdego roku w niedzielę Miłosierdzia Bożego, Łapszanie uczestniczą we mszy świętej i nabożeństwie do Miłosierdzia Bożego. Wokół kapliczki znajduje się mały ogródek.

Z dala od centrum wsi na Łazach znajduje się urokliwa, drewniana kapliczka pod wezwaniem Matki Bożej Częstochowskiej. Ufundowała ją w 1990 roku na swojej posesji Anna Rzepiszczak. Poświęcenia dokonał 3 maja 1990 r. ówczesny proboszcz ks. Eugeniusz Śpiołek. Wierni gromadzą się przy tej kapliczce dwa razy w roku: w  święto Królowej Polski (3 maja) i Matki Bożej Częstochowskiej (26 sierpnia). Kapliczka ta zbudowana jest w typie słupowym. Kapliczka pod wezwaniem Matki Bożej Niepokalanie Poczętej znajduje się na prywatnej posesji w ogrodzie na ul. Jana Pawła II. Powstała z inicjatywy Zofii i Stanisława Szaflarskich w latach 90.tych XX wieku. Najpierw usytuowana była w pobliżu domu, jednak później przeniesiono ją bliżej ulicy w celu lepszego wyeksponowania. Składa się ona z  dwóch kondygnacji i nawiązuje do góralskiego domu. W dolnej wnęce umieszczona została figura Maryi Niepokalanie Poczętej, natomiast w górnej części jest figurka Świętej Rodziny.

Na granicy wsi Łapsze Niżne i Wyżne pod Honajem na Kapigruncie została umieszczona w 2006 roku w maleńkiej drewnianej kapliczce na świerkowym drzewie figurka Matki Bożej Niepokalanie Poczętej. Inicjatorem powstania tej kapliczki była grupa modlitewna z Krakowa, odwiedzająca Łapsze. Wybrała też miejsce z dala od drogi na wzniesieniu pod Honajem, aby do niej dotrzeć należy przejść przez pola i  wyjść na wzniesienie. Maryja łagodnym spojrzeniem spogląda na całą okolicę.

W miejscu zwanym przez Łapszan: Za Czarną Górą, na terenie prywatnym państwa Radwańskich około 1987 roku na pniu drzewa umieszczona została maleńka kapliczka z obrazem Matki Bożej.

Najmłodsza kapliczka św. Huberta,  znajduje się na Działkach, na ulicy Potok. Powstała w 2009 roku z inicjatywy Stefana Stochelskiego, który równocześnie jest jej fundatorem. Na drewnianym krzyżu znajduje się skrzynkowa kapliczka, wewnątrz umieszczona jest płaskorzeźba autorstwa Leszka Kurzei. Płaskorzeźba przedstawia św. Huberta – patrona myśliwych. Klęczy on w czasie polowania, gdyż objawił mu się jeleń z krzyżem między tykami. Kapliczka jest ogrodzona drewnianymi żerdziami, obok znajduje się ławeczka, gdzie można w ciszy prowadzić medytację w otoczeniu pięknej przyrody.

W części Łapsz zwanej Howyzem, na ul Nowej na prywatnej posesji znajduje się kapliczka Chrystusa Frasobliwego. Zbudowana jest z wapiennych kamieni w kształcie groty. Za szybą umieszczona jest drewniana figura Chrystusa, który spogląda na wędrujących przechodniów. Z tego miejsca rozpościera się widok na Pieniny Spiskie: Hombarg i Czarną Górę.

W Łapszach Niżnych obok wolno stojących kapliczek możemy spotkać również kapliczki wykonane we frontowej elewacji domu, świadczy to zapewne o religijności mieszkańców. Podczas budowy domu murarz musi wykonać odpowiednią wnękę z przeznaczeniem na domową kapliczkę. Zdarzało się czasami, że wykonał zbyt wąską. Wówczas komentowano, że w niej zmieści się jedynie chudy święty. W takiej kapliczce najczęściej umieszczana jest figurka Matki Bożej, ale możemy też znaleźć figurę Jezusa Miłosiernego.

Niech patroni łapszańskich kapliczek mają nas wszystkich w swej opiece!

Opracowano na podstawie artykułu Elżbiety Łukuś

„Kapliczki w  parafii Łapsze Niżne” w książce „Z dziejów Łapsz” 2013